श्रीहरिकोटा : आजवर इस्रोने म्हणजेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने अनेक मानाचे तुरे आपल्या शिरपेचात रोवून घेतले आहेत. पण आता वर्षाच्या अखेरीस सुद्धा इस्रो आणखी एक महत्त्वाची मोहीम पार पाडून अमेरिका, रशिया आणि चीनसारख्या जगातील निवडक देशांच्या रांगेत जाऊन बसणार आहे. इस्रो आज, सोमवारी (ता. 30 डिसेंबर) रात्री 09 वाजून 58 मिनीटांनी श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर येथून स्पॅडेक्स मोहीम अवकाशात प्रक्षेपित करणार आहे. PSLV-C60 व्दारे ही मोहीम अवकाशात प्रक्षेपित केली जाणार आहे. या मोहिमेमुळे दोन छोटे अंतराळ यान वापरून स्पेसमध्ये डॉकिंग करणे, सहज सोपे होणार आहे. (ISRO SpaDex Mission launch today for experiment docking)
स्पॅडेक्स ही इस्रोची या वर्षातील शेवटची मोहीम आहे. इस्रोच्या मते, स्पॅडेक्स मोहिमेचा उद्देश अवकाशात अंतराळ यानाला डॉक करणे म्हणजेच एका यानाला दुसऱ्या यानाशी जोडणे आणि पूर्ववत करणे म्हणजे अंतराळात जोडलेली दोन यान वेगळे करणे आहे. स्पॅडेक्स मिशन हे PSLV ने प्रक्षेपित केलेल्या दोन लहान अंतराळयानांचा वापर करून अंतराळातील डॉकिंगचे प्रात्यक्षिक करण्यासाठी किफायतशीर तंत्रज्ञान प्रात्यक्षिक मोहीम आहे. जेव्हा सामायिक मिशन उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी अनेक रॉकेट लॉन्च करणे आवश्यक असते, तेव्हा अंतराळात डॉकिंग तंत्रज्ञानाची आवश्यकता असते.
हेही वाचा… Maharashtra Weather : नागरिकांनो काळजी घ्या, राज्यातील तपमानात नववर्षात होणार मोठे बदल
डॉकिंग प्रक्रिया अशी असेल?
वर्तुळाकार कक्षेत यान प्रक्षेपित केल्यानंतर, दोन्ही अंतराळयान 24 तासांत सुमारे 20 किमी अंतरावर असतील. यानंतर डॉकिंग आणि अनडॉकिंग प्रक्रिया सुरू होईल. ऑनबोर्ड प्रोपल्शन वापरून लक्ष्य हळूहळू 10-20 किमी अंतर-उपग्रह वेगळे करणे साध्य करेल. याला डिस्टंट एन्काउंटर टप्पा म्हणून ओळखले जाते. चेझर नंतर लक्ष्यापर्यंत पोहोचेल. अंतर हळूहळू 5 किमी, 1.5 किमी, 500 मीटर, 225 मीटर, 15 मीटर आणि 3 मीटर इतके कमी होईल, जिथे डॉकिंग होईल. एकदा डॉक केल्यानंतर, मिशन पेलोड ऑपरेशन्ससाठी अनडॉक करण्यापूर्वी स्पेसक्राफ्ट दरम्यान पॉवर ट्रान्सफर करेल.
डॉकिंग प्रक्रियेची गरज काय?
इस्रोच्या मते, जेव्हा अवकाशात अनेक वस्तू असतात आणि त्यांना एकत्र आणणे आवश्यक असते तेव्हा डॉकिंग केले जाते. डॉकिंग ही अशी प्रक्रिया आहे, ज्याच्या मदतीने दोन अवकाशीय वस्तू एकत्र येतात आणि जोडतात. डॉकिंगच्या अनेक पद्धती आहेत. आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर क्रू डॉक हवेतील दबाव समान करून क्रू सदस्यांचे हस्तांतरण करते.
या मोहिमेचे फायदे…
स्पॅडेक्स ही मोहीम यशस्वी झाली तर यामुळे भारताला स्वतःचे अंतराळ स्थानक आणि चांद्रयान-4 सारखी मानवी अंतराळ उड्डाणे स्थापन करण्यासाठी महत्त्वाचे असणार आहे. या स्थानकांमुळे उपग्रह दुरुस्ती, इंधन भरणे इतर प्रयोगांसाठी बेस तयार करेल.