कमलाबाई कामत-गोखले या स्त्री भूमिका पुरुषांनीच करण्याच्या काळात स्त्रीची भूमिका स्त्रीनेच करणार्‍या पहिल्या अभिनेत्री होत्या. त्यांचा जन्म ६ सप्टेंबर १९०१ रोजी झाला. त्यांचे वडील उत्तम कीर्तनकार होते, तर आई दुर्गाबाई कामत आवडीने सतार वाजवत. त्यामुळे कानावर सतत सुरेल स्वर आणि मंजुळ स्वर ऐकतच त्या लहानाच्या मोठ्या होत होत्या; पण घरची स्थिती हलाखीची असल्याने अवघ्या पाचव्या वर्षांपासून त्यांनी मेळा, तसेच जत्रांमधून काम करायला सुरुवात केली. याच मेळ्याच्या माध्यमातून संवाद, संगीत आणि अभिनयाचे धडे त्यांनी गिरवायला सुरुवात केली. याचा उपयोग त्यांना पुढे मूकपट, तसेच संगीत नाटकांसाठी झाला. त्या काळी नाटकांमध्ये स्त्री भूमिकाही पुरुष साकारत असत.
१९१३ मध्ये चित्रपट युग सुरू झाले ते राजा हरिश्चंद्रपासून आपल्या आगामी बोलपटांमध्ये स्त्री पात्रे ही स्त्री कलाकारांनी साकारावीत या मताचे दादासाहेब फाळके होते. त्याच वेळी कोणीतरी कमला कामत नावाच्या लहान मुलीचे नाव दादासाहेब फाळकेंना सुचवले. फाळकेंच्या ‘मोहिनी भस्मासूर’ या मूकपटात मोहिनीच्या व्यक्तिरेखेसाठी कमलाबाईंची निवड झाली आणि त्यांच्या रूपाने रूपेरी पडद्याला एका स्त्री अभिनेत्रीचा, स्त्री कलाकाराचा चेहरा मिळाला.
पुढे कमलाबाईंच्या अभिनयाची कमान चढतीच राहिली. पुढे अनेक मूकपटांमधून परिपूर्ण भूमिका साकारून त्यांनी स्त्री कलाकारांना एकाअर्थी या क्षेत्रात येण्यासाठी हे उदाहरण आपल्या रूपाने ठेवले. तब्बल २०० हून अधिक नाटकं, मूकपट, त्यासोबतच कारकिर्दीत ३५ पेक्षाही अधिक चित्रपटांतून त्यांनी काम केले. अशा या युगप्रवर्तक अभिनेत्रीचे १८ मे १९९७ रोजी निधन झाले.
