राजाराम भालचंद्र पाटणकर हे मराठीतील लेखक, समीक्षक आणि सौंदर्यशास्त्रज्ञ होते. मराठी साहित्यिक श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर हे त्यांचे आजोबा होते. त्यांचे ‘सौंदर्यमीमांसा’ आणि ‘अपूर्ण क्रांती’ ही पुस्तके प्रसिद्ध आहेत. पाटणकर यांचा जन्म ९ जानेवारी १९२७ रोजी महाराष्ट्रात झाला. त्यांनी पुणे विद्यापीठातून इंग्रजी साहित्यात मास्टर ऑफ आर्ट्स पूर्ण केले.
१९६० मध्ये त्यांनी ‘कम्युनिकेशन इन लिटरेचर’ या विषयावर प्रबंध लिहून पीएच. डी. संपादन केली. १९६४ साली मुंबई विद्यापीठात ते प्राध्यापक म्हणून रूजू झाले. निवृत्तीपर्यंत ते तेथे इंग्रजी विभागाचे विभाग प्रमुख होते. १९५१-१९६४ दरम्यान त्यांनी महाराष्ट्र आणि गुजरातमधील वेगवेगळ्या महाविद्यालयात अध्यापन केले. ‘अपूर्ण क्रांती’ या त्यांच्या पुस्तकावर अनेक अभ्यासकांनी सविस्तर लिखाण केले आहे.
पाटणकर यांनी मराठी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषेत लेखन केले. मराठी साहित्य आणि समीक्षेशी संबंधित त्यांचे प्रमुख ग्रंथ मराठीत प्रकाशित झाले. सौंदर्यशास्त्र आणि साहित्यिक समीक्षा, त्यांचे पहिले पुस्तक १९६९ मध्ये प्रकाशित झाले, त्यानंतर मराठीत तीन पुस्तके, सौंदर्य मीमांसा (१९७४), क्रोचेचे सौंदर्य शास्त्र: एक अभ्यास (१९७४) आणि कांतची सौंदर्यमीमांसा (१९७७). सौंदर्य मीमांसा, मराठी साहित्यातील अतुलनीय कलाकृती मानली जाते.
प्रभाकर पाध्ये यांनी पाटणकरांच्या सौंदर्यशास्त्रातील सिद्धांत आणि तत्त्वांवर पाटणकरांची सौंदर्या मीमांसा (१९७७) हे पुस्तक लिहिले आहे. पाटणकरांनी ‘एरियल’ या टोपणनावाने काही कविताही प्रकाशित केल्या. पाटणकर यांना त्यांच्या साहित्य मीमांसा या पुस्तकासाठी १९५७ मध्ये साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळाला होता. रा. भा.पाटणकर यांचे २४ मे २००४ रोजी निधन झाले.
