गर्भधारणा टाळण्याची गर्भनिरोधक पद्धत असून गोळी सारख्या हार्मोनल गर्भनिरोधकांसह अनेक प्रकारचे गर्भनिरोधक उपलब्ध आहेत. काही व्यक्ती गर्भधारणा रोखण्यासाठी तोंडावाटे गोळी घेतात आणि योग्यरित्या व योग्यवेळी त्यांचे सेवन केले असता 99.9% पर्यंत हे यशस्वी ठरते. परंतु एचआयव्ही सारख्या लैंगिक संक्रमित संसर्गापासून गर्भनिरोधक गोळी तुमचे संरक्षण करते की नाही याबाबतचे मार्गदर्शन मदरहुड हाॅस्पिटलच्या प्रसूती आणि स्त्रीरोग तज्ज्ञ डाॅ. प्रतिमा थमके यांनी केले आहे.
गर्भनिरोधक गोळ्यांबाबत माहिती देताना डॉ. प्रतिमा थमके म्हणाल्या की, बहुसंख्य गर्भनिरोधक गोळ्या या “कॉम्बिनेशन पिल्स” असतात. ज्यात ओव्हुलेशन टाळण्यासाठी इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन या संप्रेरकांचे मिश्रण असते. एखाद्या स्त्रीचे ओव्ह्युलेशन होत नसेल तर तिला गर्भधारणा होऊ शकत नाही. कारण फलित करण्यासाठी अंडेच तयार नसेल तर गर्भधारणा करणे अशक्य होते. गर्भाशय ग्रीवाच्या सभोवतालच्या श्लेष्माला( सर्व्हिक्स म्युकस) घट्ट करण्याचे काम या पिल्समार्फत केले जाते. ज्यामुळे शुक्राणूंना गर्भाशयात प्रवेश करणे आणि अंड्यापर्यंत पोहोचणे कठीण होते. पिल्समधील हार्मोन्स देखील अधूनमधून गर्भाशयाच्या अस्तरात बदल करू शकतात, ज्यामुळे अंड्याला गर्भाशयाच्या भिंतीला चिकटून राहणे कठीण होते.
या गोळ्यांमुळे शरीरावर होणाऱ्या परिणामांबाबत बोलताना डॉ. म्हणाल्या की, बहुतेक लोकांना असे वाटते की हार्मोनल पिल्स या केवळ गर्भधारणा टाळण्यासाठी वापरल्या जातात. हे इतर प्रकारच्या गर्भनिरोधकांपेक्षा अधिक यशस्वी असले तरी, त्याचे फायदे गर्भधारणा टाळण्यापलीकडे देखील आहेत. अतिस्रावाची मासिक पाळी, मासिक पाळीचे सायकल नियमित करणे, एंडोमेट्रिओसिस, एडेनोमायोसिस, हर्सुइटिझम यासह इतर आरोग्य समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी त्यांचा वापर केला जाऊ शकतो.
हार्मोनल पिल्स या इतर औषधाप्रमाणेच, प्रत्येकावर वेगवेगळे परिणाम (सकारात्मक आणि नकारात्मक) करणारे ठरतात. जरी प्रत्येकजण संप्रेरकांवर वेगवेगळ्या प्रकारे प्रतिक्रिया देत असला तरी, प्रत्येक प्रकारचे तुलनात्मक फायदे आणि धोके आहेत. तुम्हाला गर्भनिरोधक वापरायचे असल्यास याबद्दल तुमच्या डॉक्टरांशी चर्चा करा. तुम्ही किती सातत्यपूर्ण त्याचा वापर करतात यावर गर्भनिरोधकांची परिणामकारकता ठरते. जर नकारात्मक परिणाम दीर्घकाळापर्यंत टिकून राहत असतील तर, वैकल्पिक ब्रँड किंवा गर्भनिरोधक पद्धती वापरण्याबद्दल आरोग्यसेवा व्यावसायिकांशी सल्लामसलत करण्याचा सल्ला दिला जातो.
गर्भनिरोधक गोळ्यांमुळे काही चांगले फायदे देखील शरीराला होतात. याबाबतची माहिती सुद्धा डॉ. थमके यांनी दिली. याबद्दल बोलताना त्या म्हणाल्या की, गर्भनिरोधक गोळ्या योग्य पद्धतीने घेतल्या तर मासिक पाळीच्या वेदना कमी होतात. काही हार्मोनल गर्भनिरोधक, जसे की आयुडी मिरेना, यामुळे मासिक स्राव हा फिकट आणि कमी कालावधीचा असू शकतो. तसेच मासिक पाळीतील कळा आणि मासिक पाळीपूर्वीची लक्षणे सुधारू शकतात.
काही स्त्रिया प्रीमेन्स्ट्रुअल डिस्फोरिक डिसऑर्डर (पीएमडीडी) या गंभीर प्रकारचा पीएमएसवर उपचार करण्यासाठी गर्भनिरोधक का वापरतात याची ही काही कारणे आहेत याबाबतची माहिती देखील डॉ. थमके यांनी देताना सांगितले की, गर्भनिरोधक गोळ्या एंडोमेट्रिओसिससारख्या समस्येवरही काम करतात. जसे की एंडोमेट्रिओसिस नियंत्रणात ठेवणे आणि त्यासंबंधित वेदना कमी करण्यासाठी वापरल्या जातात.यामुळे कर्करोगाचा धोका कमी होतो. तसेच हार्मोनल गर्भनिरोधक तुमच्या एंडोमेट्रियल, कोलोरेक्टल आणि गर्भाशयाच्या कर्करोगाची शक्यता कमी करू शकतात. ज्या स्त्रिया तोंडावाटे घेण्यात येणाऱ्या गर्भनिरोधकांचा वापर करतात त्यांना एंडोमेट्रियल कर्करोग होण्याची शक्यता 30% हून कमी असते. मौखिक गर्भनिरोधक वापराचा कालावधी जसजसा वाढत जातो तसतसा धोका कमी होतो आणि स्त्रीने ते बंद केल्यानंतर संरक्षण अनेक वर्षे टिकते. कोलोरेक्टल कर्करोगाचा धोका 15 ते 20% कमी होतो.
गर्भनिरोधक गोळ्या घेतल्याने त्याच्या होणाऱ्या परिणामांची माहिती देखील डाॅ. प्रतिमा थमके यांच्याकडून देण्यात आली आहे. याबाबत बोलताना डाॅ. थमके म्हणाल्या की, जेव्हा मासिक पाळीच्या दरम्यान योनीतून रक्तस्त्राव होतो, तेव्हा याला ब्रेकथ्रू रक्तस्त्राव किंवा स्पॉटिंग म्हणतात. हे किरकोळ रक्तस्त्राव किंवा तपकिरी स्त्रावसारखे वाटू शकते. गर्भनिरोधक गोळ्यांचा होणारा प्रतिकूल परिणाम म्हणजे सुरुवातीच्या काही मासिक चक्रांसाठी स्पॉटिंग होणे. आपले शरीर संप्रेरक पातळी बदलण्याशी जुळवून घेते आणि गर्भाशयाला पातळ अस्तर असल्यामुळे ते घडते. टॅब्लेट नियमितपणे, साधारणपणे प्रत्येक दिवशी एकाच वेळी घेतल्याने, मासिक पाळी दरम्यान रक्तस्त्राव कमी होण्यास मदत होते.
तसेच काही लोकांना प्रथमच या गोळ्या घेताना थोडीशी मळमळ जाणवते, परंतु काही दिवस हे सहसा निघून जाते. जेवणासोबत किंवा झोपताना या टॅब्लेट घेणे फायदेशीर ठरू शकते. पिल्सच्या वापरामुळे व्यक्ती आजारी पडत नाही. मात्र जर तीव्र मळमळ असेल किंवा अनेक महिने टिकत असेल तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे सोयीचे ठरेल. तर गर्भनिरोधक गोळ्या घेतल्याने स्तन संवेदनशील होतात. विशेषत: जेव्हा पहिल्यांदा या पिल्सचा वापर केला जातो त्यावेळी ही समस्या आढळू शकते. सपोर्टिव्ह ब्रा घातल्याने स्तनाचा त्रास कमी होऊ शकतो. वाढलेल्या स्तनांच्या संवेदनशीलतेव्यतिरिक्त, गोळ्यांमधील हार्मोन्स स्तन वाढीस कारणीभूत ठरू शकतात. याव्यतिरिक्त लक्षणे आढळल्यास तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
ज्या स्त्रिया तोंडावाटे गर्भनिरोधक गोळीचा वापर करतात त्यांना स्तन आणि गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्याचा धोका वाढू शकतो, अशी महत्वपूर्ण माहिती देखील डॉ. थमके यांच्याकडून देण्यात आली आहे. याशिवाय गर्भनिरोधक वापरताना, काही स्त्रियांना मूड स्विंग्सचा त्रास होऊ शकतो. नैराश्य येऊ शकते कारण शरीर संप्रेरक संतुलन राखण्याचा प्रयत्न करते.
