अंदमान मधील आदिवासींची सेवा करणाऱ्या नर्सची कहाणी

जेव्हा नर्सची (Nurse) चर्चा होते तेव्हा अशा सेवेसाठी तत्पर असलेल्या महिलेचा चेहरा डोळ्यांसमोर येतो, जो रुग्णाचे नातेवाईक आशाळभूत डोळ्यांनी पाहतात. हॉस्पिटलच्या वॉर्डमध्ये रडणे आणि आक्रोश ऐकून, भगिनी स्वतःच अपार वेदना आणि दुःखात औषध बनतात.

जग त्यांना सिस्टर बहिणी म्हणते पण, नर्स माता असतात. अशीच एक बहीण म्हणजे शांती तेरेसा लाक्रा (Shanti Teresa Lakra) यांची जगातील ५२ हजार नर्समध्ये टॉप १० मध्ये निवड झाली आहे. अंदमान-निकोबारमधील (Andaman-Nicobar) आदिम जमातींची (Aboriginal Tribes) सेवा केल्याबद्दल त्यांना पद्मश्री पुरस्कारासह अनेक पुरस्कार मिळाला आहे. लंडनमधील गार्डियन्स ग्लोबल अवॉर्ड्समध्ये उपस्थित होत्या. मी अंदमानमधील पर्णशाला गावचा रहिवासी आहे. मी संत जीबी पंत हॉस्पिटल, पोर्ट ब्लेअरमध्ये एएनएम आहे. इथल्या आदिवासी विभागात ड्युटी असली तरी जंगलात गेल्यावरही मी आदिम जमातींची काळजी घेतो.

माझे ओडिशा आणि झारखंड नाळ जोडली आहे. कारण, आई ऑगस्टिना कुजूर झारखंडमधील सिमडेगा येथील असून वडील मार्कस लकडा ओडिशातील सुंदरगड येथील आहेत. 1961 मध्ये लग्नानंतर आई-वडील दोघेही अंदमानला आले. इथे बाहेरून लोकांना बोलावून घनदाट जंगले तोडण्याच्या कामात गुंतवून ठेवले. वडील ट्रॅक्टर चालवून जंगलातून लाकडे आणायचे.

नर्स होण्याची इच्छा

माझे शिक्षण गावच्या शाळेतूनच झाले. मी लहान असल्यापासूनच मला नर्स व्यवसायात रस होता. औषधांची डायरी ठेवतो. आजी सुट्टीच्या दिवशी घरी आल्यावर औषधाचा डबा द्यायची. मी वयाच्या 10-12 वर्षापासून हे करत आलो आहे, डायरीत औषधांची नावे लिहून ठेवतो, किती डोस द्यायचा, कुठल्या आजारात औषध चालेल. गावातील लोकही माझ्याकडे येऊन औषध मागायचे. ते लोक औषधाने बरे झाल्याचे सांगतात. तेव्हा मला खूप आनंद होतो. तेव्हापासून माझी नर्सिंगची आवड वाढू लागली, अशा प्रकारे अंदमानमध्येच एएनएमचा अभ्यास पूर्ण केला. मला अंदमान निकोबार प्रशासनात कारकुनाची नोकरी मिळाली. पण, मला कारकुनची नोकरी करण्यास रस नव्हता. 2001 मध्ये मी जीबी पंत हॉस्पिटलमध्ये नर्स म्हणून काम करायला सुरुवात केली.

ओंगी समुदायाची भाषा शिकली

पहिली पोस्टिंग लिटल अंदमानमधील डुगॉन्ग क्रीक येथे ओंगी जमातीमध्ये झाली. अंदमान आणि निकोबारच्या आतील भागात 1978 मध्ये धोक्यात आलेल्या ओंगी समुदायातील लोकांचे पुनर्वसन करण्यात आले. त्याला उत्तम आरोग्य सेवा देण्याची जबाबदारी शांती तेरेसा लाक्रा यांच्याकडे सोपवण्यात आली. ओंगी समाजाचे संख्याबळ केवळ ७८ होते. लाल डोळे, गडद काळी त्वचा आणि लहान कुरळे केस. नेग्रेटो वंशातील ओंगी लोकांची भाषा मला समजत नव्हती. मी तेव्हा नवीन होते, मला औषधाचे फारसे ज्ञान नव्हते. पण, चांगली कामगिरी केली. त्यांची भाषा समजली, त्यांच्या समाजाच्या नेत्याशी बोललो, शिकलो. सर्वोत्तम उपचार देते. आज त्यांची संख्या 100 च्या पुढे गेली आहे.

सुनामीच्या रात्री तीन प्रसूती

2004 मध्ये अंदमानमध्ये सुनामी आली होती. या सुनामीत अंदमानचे सौदर्य नाहीसे झाले होते. सुनामीनंतर आजार वाढले, तेव्हा देखील त्यांनी अंदमानच्या लोकांसाठी काम केले. सुनामीच्या रात्री सर्व लोक आपला जीव वाचवण्यासाठी धवपळ करत होती. तेव्हा मी तीन बायकाची प्रसूती केली. एकदा एक मुलगी माझ्या जवळ आली आणि माझ्या पाया पडली. त्यावेळी मला त्या मुलींच्या वडिलांनी सांगितले की, सुनामीच्या रात्री तुम्ही माझ्या पत्नीच्या प्रसूती केली. आता तिच मुली मोठी झाली आहे, असे तिच्या वडिलांनी मला सांगितले.

मुलाच्या औषधासाठी पैसे राहिले नाहीत

2004 मध्ये माझे मूल एक वर्षाचे होते. आम्हालाही जंगलात आश्रय घ्यावा लागला. काय खायला घालायचे, काय प्यायचे काहीच उरले नव्हते. नाल्यातील पाणी गाळून ते पाजले. पहिल्यांदाच घराबाहेर पडलो. मुलाच्या औषधासाठीही पैसे आणि हॉस्पिटल नव्हते. कसेबसे मुलाचे प्राण वाचले. त्याला सोडून जारवा, ओंगी, शॉम्पेन, अंदमानी जमातींची सेवा करण्यासाठी मला जंगलात जावे लागले. मी माझ्या बाळाला नीट दूधही देऊ शकलो नाही. एकप्रकारे त्या मुलाचे बालपण माझ्या हातून गेले. दोन वर्षांपासून मुलाला भेटू शकले नाही.

आज माझे मूल 20 वर्षांचे आहे पण 17 वर्षे ते आजी-आजोबांकडे राहिले. मी नर्सिंगच्या कामात इतका मग्न होतो की, ते आजी-आजोबांना आई-वडील म्हणायचे. चेन्नईतून डिप्लोमा इन फार्मसी कोर्स पूर्ण केल्यानंतर, तो अजूनही अंदमानमध्ये आहे, परंतु केवळ तीन-चार महिन्यांत भेटू शकतो.

पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित

आदिम जमातींमध्ये काम केल्यामुळे मला ‘देवदूत’ हे नाव मिळाले. माझ्या कामाचे कौतुक झाले की, एक स्त्री आपल्या मुलाला सोडून कशी काम करू शकते. मला दिल्लीतील हॅबिटॅट सेंटरमध्ये सर्वोत्कृष्ट आरोग्य कर्मचाऱ्याचा पुरस्कार देण्यात आला.

माझ्यासाठी तो भावनिक क्षण होता, जेव्हा 2010 मध्ये राष्ट्रीय फ्लॉरेन्स नाइटिंगेल पुरस्कार उपराष्ट्रपतींच्या हस्ते देण्यात आला आणि त्यानंतर 2011 मध्ये तत्कालीन राष्ट्रपती प्रतिभासिंह पाटील यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. पद्मश्री मिळवणारी मी भारतातील पहिली नर्स आहे. या वर्षी 12 मे रोजी आंतरराष्ट्रीय फ्लोरेन्स नाइटिंगेल दिनानिमित्त लंडन, यूके येथे 202 देशांतील 52 हजार स्पर्धकांमधून माझी टॉप 10 परिचारिकांपैकी एक म्हणून निवड झाली.