लोकांना भारतातही चांगली वागणूक मिळावी, हे राजकुमारी अमृत कौरचे स्वप्न होते. राजकुमारी अमृत कौर 1957 पर्यंत देशाच्या आरोग्य मंत्री राहिल्या. क्रीडा आणि नगरविकास मंत्रालयासारखे महत्त्वाचे खातेही त्यांच्याकडे होते. राजकुमारी अमृत कौर यांच्यामुळे केवळ एम्सच नाही तर पतियाळा येथील राष्ट्रीय क्रीडा संस्थेचाही पाया रचला गेला. वर्ल्ड हेल्थ असेंब्लीच्या प्रमुख असलेल्या त्या पहिल्या आशियाई महिला देखील होत्या.
त्यांच्या प्रयत्नांमुळे लोकांना ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस, दिल्ली (एम्स) सारख्या आधुनिक रुग्णालयांच्या सुविधा मिळू शकल्या. राजकुमारी कौर 1908 मध्ये परदेशात शिक्षण पूर्ण करून भारतात परतल्या, तेव्हा स्वातंत्र्यासाठी अनेक युद्ध सुरू होते. त्या सर्वांमध्ये त्या उत्साहाने सहभागी झाल्या आणि स्वातंत्र्यानंतर त्या आरोग्यमंत्री झाल्या. देशाच्या पहिल्या महिला आरोग्य मंत्री राजकुमारी अमृत कौर यांनी या एम्सची स्थापना करण्याचे स्वप्न पाहिले होते, जी आज देशातील सर्वात प्रतिष्ठित संस्था आहे आणि जिथे देशाच्या कानाकोपऱ्यातून रुग्ण गंभीर आजारांवर उपचारासाठी येतात. हे स्वप्न पाहणाऱ्या राजकुमारी अमृत कौरच्या जयंतीनिमित्त, एम्सची स्थापना कशी झाली आणि राजकुमारी कोण होती हे जाणून घेऊया.
कपूरथला राजघराण्यातील एक राजकुमारी होती
राजकुमारी अमृत कौर यांचा जन्म 2 फेब्रुवारी 1887 रोजी लखनौ येथे झाला. त्यांचे वडील राजा हरनाम सिंग अहलुवालिया होते, ज्यांना ब्रिटिशांनी सर या पदवीने सन्मानित केले होते. तो पंजाबमधील कपूरथला संस्थानातील महाराजांचा धाकटा मुलगा होता. असे म्हणतात की कपूरथलाच्या गादीवरून वाद सुरू झाल्यावर राजा हरनाम सिंह राज्य सोडून कपूरथलाहून लखनौला राहायला आले.
राजकुमारीने परदेशात शिक्षण घेतले होते
राजा हरनाम सिंह अहलुवालिया यांनी राजकुमारी अमृत कौरला परदेशात शिक्षणासाठी पाठवले होते. तिने तिचे शालेय शिक्षण इंग्लंडमधील डोरसेट येथील शीरबर्न स्कूल फॉर गर्ल्समधून पूर्ण केले. यानंतर राजकुमारी अमृत कौर यांनी ऑक्सफर्ड विद्यापीठात प्रवेश घेतला आणि तेथून पदवी घेतली. शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, राजकुमारी 1908 मध्ये भारतात परतली. येथे त्यांनी महात्मा गांधी यांची भेट घेतली. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर राजकुमारी अमृत कौर यांना आरोग्य मंत्री करण्यात आले.
भाषणाची तयारी न करता विधेयक मांडले
राजकुमारी यांनी 18 फेब्रुवारी 1956 रोजी हे विधेयक लोकसभेत मांडले. त्यासाठी त्यांनी कोणतेही भाषण तयार केले नव्हते. आरोग्य मंत्री या नात्याने राजकुमारी म्हणाल्या होत्या की, देशात पदव्युत्तर वैद्यकीय शिक्षण आणि वैद्यकीय शिक्षणाची उच्च पातळी राखण्यासाठी अशी संस्था असावी हे माझे नेहमीच स्वप्न होते, ज्यामुळे तरुणांना स्वतःचे करिअर करता येईल. देश अभ्यासासाठी प्रवृत्त करू शकतो.
एम्ससाठी मेहनतीने पैसा उभा केला
त्यावेळी त्याच्या कल्पनेचे सर्वांनी कौतुक केले होते, परंतु या बांधकामासाठी मोठा खर्च होण्याची शक्यता होती. ते गोळा करण्याची काळजी सर्वांनाच लागली होती. त्यामुळे विधेयक सादर करण्यासोबतच राजकुमारी अमृत कौर यांनी एम्सच्या स्थापनेसाठी निधी उभारण्यासही सुरुवात केली. परदेशात अभ्यास करा आणि तेथे तुमचे संपर्क वापरा. याद्वारे त्यांनी अमेरिका तसेच स्वीडन, पश्चिम जर्मनी, न्यूझीलंड आणि ऑस्ट्रेलियातून निधी गोळा केला आणि सिमल्यात बांधलेला त्यांचा राजवाडा एम्ससाठी दिला. ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस कायदा मे 1956 मध्ये संसदेच्या दोन्ही सभागृहात मंजूर झाला आणि त्याची पायाभरणी झाली. अशाप्रकारे, राजकुमारी अमृत कौर यांच्या अथक परिश्रमानंतर भारतात एम्सची निर्मिती झाली.
