–राम डावरे
माझ्या एका मित्राच्या मुलाचे जमलेले लग्न मोडले, याबाबत अधिक चौकशी केली असता असे समजले की त्या मुलाचे सोशल मीडिया अकाऊंट चेक केले गेले. तो फार वेळ सोशल मीडियावर घालवतो, तो काही ठराविक एका मुलीच्या पोस्टला सतत उत्तर देतो व त्यावरून काही अंदाज बांधले गेले. मध्ये एक सोशल मीडियावर जोक आला होता की लग्न जमविताना मुलांच्या कुंडली बघण्यापेक्षा त्यांचे सोशल मीडिया अकाऊंट चेक करा. असे हे तुमचे सोशल मीडिया अकाऊंट तुम्हाला कर्ज देतानासुद्धा चेक केले जाते. बँका आणि वित्तीय संस्था कर्ज देताना कर्जदाराची बरीच चौकशी करत असतात.
अशी चौकशी करत असताना पारंपरिक मार्ग आत्तापर्यंत वापरले जात होते. जसे की कर्जदाराच्या घरी भेट देणे, कर्जदाराच्या व्यवसायाच्या ठिकाणी भेट देणे, कर्जदाराच्या काही जमीनदारांकडे चौकशी करणे या पारंपरिक चौकशी व्यतिरिक्त आता बँका सोशल मीडियावरती तुमचे जे काही वेगवेगळे अकाऊंट आहे, त्यावर जाऊनसुद्धा कर्जदाराची मानसिकता काय आहे, कर्जदाराची सोशल स्टेटस काय आहे, यावरूनसुद्धा तुमचा क्रेडिट स्कोअर ठरवला जातो.
माझे एक डॉक्टर क्लाईंट आहे. त्यांनी एक पर्सनल लोनला अर्ज केला होता आणि त्यांचा सीबील स्कोअर हा बर्‍यापैकी होता, परंतु तरीही त्यांचा पर्सनल लोन अर्ज नामंजूर झाला. याचे कारण काय असू शकते याची चौकशी करण्यासाठी आम्ही दोघेही एका बँकेच्या कर्ज अधिकार्‍याकडे गेलो, तर आम्हाला अशी धक्कादायक माहिती मिळाली की सदर डॉक्टरांचे सोशल मीडिया स्कोअर फार कमी आहे. आता ही सोशल मीडिया स्कोअर आणि तुमचे बँक लोन याचा काय संबंध आहे ही माहिती करून देण्यासाठी आजच्या लेखाचा उद्देश आहे. जे काही व्यावसायिक किंवा नोकरदार आहे ते पर्सनल लोन घेतात किंवा कुठलीही व्यक्ती पर्सनल लोन घेते त्यावेळेस सदर लोन ऑफिसर त्याच्या सोशल मीडियावरती जाऊन त्याने केलेल्या सोशल मीडिया पोस्ट व इतर गोष्टी चेक केल्या जातात व त्यावरून सदर व्यक्तीला कर्ज द्यायचे की नाही हे ठरवले जाते.
आता तुम्ही म्हणाल की आमच्या सिबिल स्कोअर ही भरपूर आहे, तरी हे सोशल मीडिया स्कोअर काय प्रकार आहे. जे काही कर्जदार आहेत किंवा इतर कुठले लोक आहेत ज्यांना पर्सनल लोन दिले जाते, त्यांचे सीबील स्कोअर उत्पन्नाचे कागदपत्र त्यांच्या व्यवसायाची माहिती याच्याबरोबर त्यांची सोशल मीडियावर काय अ‍ॅक्टिव्हिटी आहे हेसुद्धा चेक केले जाते. त्यावरून आम्हाला सदर कर्जदाराची मानसिकता काय आहे याचा अंदाज बांधता येतो. हे करण्यासाठी बँक तुमचे जे काही सोशल मीडिया अकाऊंट आहे जसे की फेसबुक, ट्विटर, इंस्टाग्राम, लिंकडीन यावरती बँक तुमची चौकशी करते. तसेच गुगल सर्च करूनसुद्धा तुमची माहिती काढली जाते. जसे मी वर सांगितले की इतर सर्व ठीक आहे. तुमच्या सिबिल स्कोअर चांगला आहे. तरीही बँक हा सोशल मीडिया स्कोअर हा कशासाठी वापरते हेसुद्धा महिती करून घेणे गरजेचे आहे. बँका तुमच्या सोशल मीडियावर खालील माहिती घेत असतात.
१. तुम्ही किती खर्चिक आहात : आपण कुठेही फिरायला गेलो, काही नवीन वस्तू खरेदी केली, कार खरेदी केली, कुटुंबातील व्यक्तीचे वाढदिवस साजरे केले, मित्रांचे वाढदिवस साजरे केले, तर आपण ते लगेच सोशल मीडियावर फोटो व माहिती टाकतो. अशा पोस्टमधून बँका अंदाज करतात की तुमची पैसे खर्च करण्याची मानसिकता कशी आहे. वारंवार फिरायला जाणे, सतत नवीन वस्तू घेणे यातून तुमच्या खर्चाची मानसिकता तपासली जाते. त्यातून तुमचा कर्ज परतफेडीचा कल कसा असू शकेल, याचा अंदाज केला जातो.
२. दुसरे सर्वात महत्त्वाचे तुम्ही बँकेला कर्ज घेण्यासाठी जो अर्ज करता त्यामध्ये तुमच्या व्यवसायाची किंवा नोकरीची माहिती तुमचा व्यवसायाचा किंवा नोकरीचा पत्ता व तुमचा घरचा पत्ता हा तुमच्या सोशल मीडियावरील पत्ता सोबत जुळत आहे का हेसुद्धा चेक केले जाते आणि जर तो जुळत नसेल, तर तुम्ही खोटी माहिती बँकेला देता त्यामुळे तुमचे नेचर कसे आहे याचा अंदाज बँक लावते.
३. तुमचे सोशल मीडियावर अकाऊंट किती दिवसापासून आहे ही माहिती तुम्हाला कर्ज द्यायचे की नाही यासाठी वापरली जाते. तसेच तुम्ही सोशल मीडियावरती काय पोस्ट करता, त्याला तुमचे मित्र किंवा इतर लोक काय प्रतिक्रिया देतात, तुमचे फॉलोवर किती आहे, हेसुद्धा बघून तुमची पत निश्चिती केली जाते. तुम्ही सतत काही वादग्रस्त पोस्ट टाकत असता काय, यावरूनही काही अंदाज लावले जातात.
४. तुम्ही सोशल मीडियावर किती अ‍ॅक्टिव्ह आहे, तुम्ही सोशल मीडियावर किती वेळ घालवतात यावरून तुम्ही तुमचा कामात व्यस्त आहे की रिकामटेकडे आहेत व त्यावरून तुमचे उत्पन्न किती असू शकते याचाही अंदाज लावला जातो.
५. तुम्ही व्यावसायिक असाल, तर तुमचा व्यवसाय वृद्धीसाठी तुम्ही तुमचा सोशल मीडियाचा वापर करता की नाही, का फक्त त्यावर टाईमपास करता, यावरूनही काही अंदाज बांधले जातात.
६. तुम्ही एखाद्या सोशल संस्थेबरोबर जोडले गेले आहात का नाही हेसुद्धा तुमच्या सोशल मीडिया पोस्टद्वारे बघितले जाते.
७. तुमचे सोशल मीडियावर किती मित्र आहेत, ते कुठल्या कॅटेगरीचे आहेत, तुमच्या एखाद्या पोस्टला त्यांचा प्रतिसाद कसा आहे हेसुद्धा बघितले जाते.
८. तुम्ही एखाद्या राजकीय पक्षाशी संबंधित आहेत का किंवा त्याचे पदाधिकारी आहेत का यावरूनसुद्धा तुमचा सोशल मीडिया स्कोअर काढला जातो. बर्‍याच बँका आणि वित्तीय संस्था राजकारणी, वकील व पोलीस विभागातील लोकांना कर्ज देत नाही.
या सोशल मीडियाचा किंवा सोशल स्कोअरचा वापर पाच सी चेक करण्यासाठी केला जातो. त्याच्या मधला पहिला सी आहे ते तुमचे कॅरेक्टर, दुसरा जो सी आहे ते तुमची लोन परत करण्याची कॅपॅसिटी, तिसरा जो सी आहे तो कोलॅटरल सिक्युरिटी काय देऊ शकतात, तुम्ही आतापर्यंत काय काय इन्व्हेस्टमेंट केली आहे त्यासंदर्भात आहे. चौथा जो सी आहे तो म्हणजे तुम्हाला कर्ज देताना काय काय कंडिशन (अटी) टाकायचा. तर या पाच सी वरती तुमचा सोशल मीडिया स्कोअर चेक केला जातो. सुरुवातीला सर्वांना हे नवीन वाटते, परंतु आता बँका तुमच्या सोशल मीडियावरती किंवा गुगलवरती तुमच्याबद्दल माहिती घेऊन तुम्हाला लोन द्यायचे की नाही हे ठरवत आहेत. याबाबत रिझर्व्ह बँकेचे कुठलेही सर्क्युलर किंवा आदेश नाहीत, परंतु कर्जदाराची पत ठरविताना काय काय बघावे हे त्या त्या वित्तीय संस्थेवर अवलंबून आहे.
सर्वच बँका आणि वित्तीय संस्था आता डिजिटल लेडिंगकडे वळत आहेत आणि आरबीआयनेसुद्धा याला मान्यता दिलेली आहे. तुमचे सोशल मीडिया अकाऊंट चेक करताना बँका एआयचासुद्धा चेक करतात. ज्याद्वारे तुमचा मेल आय डी आणि मोबाईल नंबर वापरून तुमच्या सोशल मीडियाबाबत माहिती घेतली जाते व त्यावरून एक रिपोर्ट तयार केला जातो. त्यामुळे तुम्ही पगारदार असाल किंवा व्यावसायिक असाल, तर तुम्ही सोशल मीडियावर काय टाकता, काय पोष्ट शेअर करता याची काळजी घेणे जरुरी आहे. आता तरी बँक व वित्तीय संस्था या विनातारण कर्जासाठी सोशल मीडिया स्कोअरचा वापर करत आहेत. पर्सनल लोन व विनातारण लोन घेणार्‍याचीसुद्धा संख्या फार मोठ्या प्रमाणात आहे. त्यावरून आपल्या सोशल मीडियावर आपण काय शेअर करतो, काय पोस्ट टाकतो यासाठी व्यावसायिकांनी सजग राहावे.
