रशियन क्षेपणास्त्र प्रणाली S-400 च्या पुरवठ्याबाबत भारत आणि अमेरिका यांच्यातील संबंधांची पुन्हा एकदा चर्चा जोरात सुरू आहे. रशिया युक्रेन दरम्यान भारत आणि अमेरिका यांच्यातील संबंधांमध्ये थोडा तणाव आला आहे. अशा स्थितीत S-400 क्षेपणास्त्राबाबत दोन्ही देशांमधील संबंधात दरी येण्याची शक्यता आहे. भारत-रशिया या संरक्षण करारावर अमेरिका सुरुवातीपासूनच नाराज आहे. या प्रकरणात, प्रकरण आणखी तापते. मात्र, अमेरिकन संसदेतील भारत समर्थक लॉबी या संरक्षण कराराचे समर्थन करत आहे. वास्तविक, अमेरिकेला भारतासोबत आपल्या थाड क्षेपणास्त्राचा सौदा करायचा होता, पण त्याला रशियन क्षेपणास्त्र S-400 संरक्षण क्षेपणास्त्र प्रणाली अधिक योग्य वाटली. याचा अमेरिकेलाही राग आहे. या एपिसोडमध्ये अमेरिकन THAAD आणि रशियन S-400 च्या तुलनेत किती पॉवर आहे ते जाणून घेऊया.
अमेरिकेची – THAAD VS रशियाची- S -400 –
1) भारताने रशियासोबत अत्याधुनिक S-400 क्षेपणास्त्रे खरेदी करण्याचा करार केला आहे. या कराराच्या वेळी अमेरिकेने रशियन S-400 चा पर्यायही देऊ केला होता. अमेरिकेने रशियन S-400 चा पर्याय म्हणून भारताला टर्मिनल हाय अल्टिट्यूड एरिया डिफेन्स (THAAD) आणि पॅट्रियट अॅडव्हान्स कॅपॅबिलिटी (PAC-3) देऊ केले आहेत. वास्तविक, भारताने रशियन तंत्रज्ञानापासून दूर राहावे आणि अमेरिकेकडूनच सर्व अत्याधुनिक शस्त्रे आणि क्षेपणास्त्रे खरेदी करावीत अशी अमेरिकेची इच्छा आहे.
2- S-400 आणि THAAD या दोन्ही हवाई संरक्षण क्षेपणास्त्र प्रणाली आहेत, परंतु दोन्हीच्या फायर पॉवरमध्ये मोठा फरक आहे. S-400 बहुस्तरीय संरक्षण प्रणालीवर कार्य करते, तर THAAD ही एकल स्तर संरक्षण प्रणाली आहे. या दोन्ही क्षेपणास्त्र यंत्रणा एकमेकांना भिडतील असे मानले जाते. रशियाच्या S-400 क्षेपणास्त्र प्रणालीचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे ते सुमारे 400 किमीच्या परिघात शत्रूची विमाने, क्षेपणास्त्रे आणि अगदी ड्रोन नष्ट करण्यास सक्षम आहे. ही जगातील सर्वात सक्षम पृष्ठभागावरून हवेत मारा करणारी क्षेपणास्त्र प्रणाली मानली जाते.
या क्षेपणास्त्र प्रणालीच्या क्षमतेचा अंदाज यावरून लावला जाऊ शकतो की अमेरिकेचे सर्वात प्रगत लढाऊ विमान F-35 खाली पाडण्याची क्षमता त्यात आहे. ही संरक्षण यंत्रणा क्रूझ आणि बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आणि विमानासह जमिनीवरील लक्ष्यांनाही लक्ष्य करू शकते. याशिवाय, त्याची खासियत अशी आहे की ही क्षेपणास्त्र प्रणाली एकाच वेळी तीन क्षेपणास्त्रे डागू शकते आणि तिच्या प्रत्येक टप्प्यात 72 क्षेपणास्त्रांचा समावेश आहे, जे अचूकतेने 36 लक्ष्यांवर मारा करण्यास सक्षम आहेत.
3- अमेरिकेच्या THAAD क्षेपणास्त्र प्रणालीबद्दल बोलायचे तर ते उड्डाणाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात मध्यम पल्ल्याच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांना खाली पाडण्यास सक्षम आहे. ही यंत्रणा ‘हिट टू किल’ तंत्रावर काम करते. समोरून येणाऱ्या शस्त्राला ते थांबवत नाही तर नष्ट करते. ते दोनशे किलोमीटरचे अंतर आणि दीडशे किलोमीटरची उंची गाठण्यास सक्षम आहे. THAAD संरक्षण प्रणालीद्वारे, सुमारे 200 किमी अंतरापर्यंत आणि 150 किमी उंचीपर्यंतचे कोणतेही लक्ष्य डोळ्याच्या झटक्यात नष्ट केले जाऊ शकते. या तंत्रज्ञानामध्ये असलेली मजबूत रडार यंत्रणा जवळच्या क्षेपणास्त्राला प्रक्षेपणाच्या टप्प्यातच पकडते आणि अगदी सुरुवातीलाच लक्ष्य नष्ट करते. THAAD प्रणाली एकावेळी आठ क्षेपणास्त्रविरोधी मारा करू शकते.
भारताला या क्षेपणास्त्रचे काय होणार फायदे –
S-400 हवाई संरक्षण क्षेपणास्त्र प्रणाली सुरक्षेच्या दृष्टिकोनातून भारतासाठी खूप महत्त्वाची आहे. भारताला S-400 तैनात केल्यामुळे पाकिस्तानी विमानांचा त्यांच्या हवाई हद्दीतून उड्डाण करत असतानाही त्यांचा सहज मागोवा घेतला जाऊ शकतो. याशिवाय युद्ध झाल्यास अवघ्या पाच मिनिटांत ही क्षेपणास्त्र यंत्रणा कार्यान्वित होऊ शकते. हे भारतीय हवाई दल चालवणार असून यामुळे देशाच्या हवाई क्षेत्रात सुरक्षा मजबूत होणार आहे.
