–सुनील शिरवाडकर
यशला तर खरं म्हणजे इथे येण्याची इच्छाच नव्हती. काय तर म्हणे..हे गुरुजी तुला चांगला मार्ग दाखवतील. त्यांच्याकडे प्रत्येक समस्येवर उपाय आहे. तसं म्हटलं तर समस्या अशी नव्हतीच. तिशी उलटून गेली.. अजूनही यशचं लग्न जमत नाही ही बाबांच्या मते समस्या होती, यशच्या दृष्टीने नव्हती. बाबांचा खूपच आग्रह झाला म्हणून यश आता शिखरे गुरुजींकडे आला होता. बरोबर आणलेली कुंडली त्याने गुरुजींसमोर ठेवली. गुरुजींनी ती कुंडली बघितली. पंचांग उघडलं. बाजूला असलेल्या पाटीवर पेन्सिलने काहीतरी आकडेमोड केली. बराच वेळ विचार केल्यावर त्यांनी यशला सांगितलं. तुमच्या कॉलनीत गजानन महाराजांचं मंदिर आहे. तू गुरुवारी त्या मंदिरात जायचं, दुर्वा फुलं व्हायच्या आणि अकरा प्रदक्षिणा घालायच्या. बघू कसं लग्न जमत नाही ते.
यशला ते काही पटलं नाही. त्याने तसं सांगितलंसुद्धा. गजानन महाराजांना…किंवा कोणत्याही देवाला प्रदक्षिणा घातल्याने नक्की काय मिळते? पण मग गुरुजींनी त्याला समजावून सांगितले. त्यामुळे आपण देवाच्या सान्निध्यात अधिक काळ राहतो. एका जागी बसून चिंतन करणे हा एक मार्ग झाला आणि प्रदक्षिणा घालणे हा दुसरा. प्रदक्षिणा घालण्याने एक गोष्ट मात्र हमखास होते, ती म्हणजे चालण्याचा व्यायाम. मग शिखरे गुरुजींनी त्याला वेगवेगळ्या प्रदक्षिणांबद्दल माहिती द्यायला सुरुवात केली.
मंदिर लहान असेल तर कमी वेळात प्रदक्षिणा होतात, मोठे असेल तर जास्त वेळ लागतो. त्रिंबकेश्वरला ब्रम्हगिरी पर्वत आहे. हा पर्वत म्हणजे साक्षात शिवाचे रूप. श्रावण महिन्यात या ब्रम्हगिरीलाच प्रदक्षिणा घालण्यासाठी लाखो भाविक येतात. ही प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी साधारणपणे एक दिवस लागतोच. श्रावणसरी अंगावर झेलत ओम नम: शिवायचा जप करीत शेतातून, नदीतून वाट काढत ही प्रदक्षिणा पूर्ण केली जाते. या प्रदक्षिणेने धार्मिक पुण्य किती मिळते हा वेगळा भाग. एक दिवस निसर्गाच्या सान्निध्यात राहण्याचा आनंद मिळतो तो खरा महत्त्वाचा.
देवाला आपल्या उजव्या हाताला ठेवून फेरी मारणं म्हणजे प्रदक्षिणा. याला कोणी फेरी म्हणतात, कोणी परिक्रमा म्हणतात, तर कोणी उजवी घालणं असंही म्हणतात. प्रदक्षिणा का घालायची? त्याचं काय महत्त्व आहे? हे विषद करणारा एक संस्कृत श्लोक आहे.
यानि कानि च पापानी
जन्मांतर कृतानी च
तानि सर्वाणि नश्यन्तु
प्रदक्षिणे पदे पदे.
म्हणजे…
आमच्याकडून कळत नकळत झालेली आणि पूर्वजन्मातील सर्व पापे या प्रदक्षिणा करता करता नष्ट होऊन जावोत.
प्रदक्षिणा म्हटलं की आठवते ती नर्मदा परिक्रमा. एखाद्या नदीला संपूर्ण प्रदक्षिणा घालण्याची कल्पनाच अभिनव. मेघदूत या महाकाव्यात कवी कालिदासाने नर्मदा नदीचे वर्णन खूपच सुंदर केले आहे. तिची वळणे, मध्ये मध्ये येणारे छोटे मोठे डोंगर, काठावर डुलणारी उंच उंच झाडे, घनदाट अरण्ये हे सगळंच परिक्रमा करणार्‍यांना आकर्षून घेतं. नदीच्या किनार्‍यावर असलेली गावे, मंदिरे, बदलत जाणारे समाज जीवन या सर्वांच्या सोबतीने वाटचाल करणं हा एक रोमांचकारी अनुभव आहे.
अलीकडे वाहनात बसून नर्मदा परिक्रमा करण्याचं प्रमाण वाढलं आहे, पण शास्त्रशुद्ध पद्धतीने नर्मदा परिक्रमा करायची असेल तर त्यासाठी तीन वर्षे तीन महिने तेरा दिवसांचा कालावधी सांगितला आहे. परिक्रमेला बहुधा ओंकारेश्वर येथून सुरुवात केली जाते, पण तसा नियम नाही. बाकी नियम मात्र भरपूर आहेत. परिक्रमेदरम्यान नर्मदा नदीचे पात्र ओलांडून जाता येत नाही. सोबत फारसं सामान नसावं. सदावर्तात जेवण करावं, नाहीतर पाच घरी भिक्षा मागावी. त्यात मिळालेला शिधा घेऊन तो रांधावा. मिळेल ते पाणी प्यावं आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे सतत ‘ओम नर्मदे हर..’ हा मंत्र जपावा.
नर्मदा परिक्रमा केल्यावर तेथील अनुभव अनेक जण शब्दबद्ध करतात. ते सर्वच वाचनीय असतं. जगन्नाथ कुंटे यांनी अनेक वेळा नर्मदा परिक्रमा केली. ‘नर्मदे हर हर’ आणि ‘साधनामस्त’ या पुस्तकांमधून ते आपल्याला नर्मदा परिक्रमेच्या अद्भुत विश्वात घेऊन जातात.
यशला यानिमित्ताने बरीच माहिती मिळाली. गुरुजींचं म्हणणं त्याला पटलं. दर गुरुवारी तो मंदिरात जाऊ लागला. मनोभावे प्रदक्षिणा घालू लागला. मधल्या काळात त्यानं गजानन विजय ग्रंथाचे पारायणही केलं आणि खरोखरंच यशच्या सेवेला यश मिळालं. आज यशचा लग्न समारंभ साजरा होत होता. आताही तो प्रदक्षिणा घालत होता, ती म्हणजे सप्तपदी. हो, ती पण एक प्रदक्षिणाच…प्रज्वलीत अग्नीभोवती…देवा…ब्राम्हणांच्या साक्षीने घातलेल्या या सात फेर्‍यांनंतर वैवाहिक जीवनाचा प्रारंभ होतो. गजानन महाराजांना घातलेल्या प्रदक्षिणेचं फळ आज त्याला सप्तपदीच्या रूपात मिळालं होतं.
–(लेखक प्रसिद्ध साहित्यिक आहेत)
