मक्रसंक्रांत (Makar Sankrant) हा नववर्षतला पहिला सण आहे. यंदा 14 ऐवजी 15 जानेवारीला हा सण साजरा केला जाणार आहे. मात्र यंदा मकर संक्रांतीचा सण दोन दिवस साजरा करता येणार आहे. कारण 14 जानेवारीला सूर्य रात्री 8.49 वाजता मकर राशीत प्रवेश करत आहे. त्याचे पुण्यकाल दुसऱ्या दिवशी (15जानेवारी) दुपारी 12.49 पर्यंत राहील. अशा परिस्थितीत 14 आणि 15 जानेवारीला मकर संक्रांत साजरी केली जाऊ शकते. असे मानले जाते की या दिवशी केलेल्या दानाचे फळ इतर दिवशी केलेल्या दानापेक्षा अनेक पटीने जास्त असते. या दिवशी तीळ-गुळ, तांदूळ-मसूर खिचडी इत्यादी दान करणे शुभ मानले जाते. अनेक ठिकाणी या दिवशी पतंग उडवण्याचीही परंपरा आहे. सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेश करताना सूर्यदेवाची पूजा करणे खूप शुभ मानले जाते. यामुळे माणसाच्या जीवनात अनेक सुखद बदलही घडतात.
वाराणसीच्या हृषिकेश पंचांगानुसार, मकर संक्रांतीच्या वेळी रोहिणी आणि मृगाशिरा नक्षत्राचा संयोग असतो. संक्रांतीच्या वेळी ब्रह्मयोग आणि बलव करण असतो. ही संक्रांत चंद्राच्या वृषभ राशीत होत आहे. या दिवशी मित्र नावाचा महाऔदायिक योगही आहे.
ज्योतिष शास्त्राच्या मेदिनी संहितेनुसार मेष, वृषभ, कर्क, मकर आणि मीन राशीत संक्रांत आल्यास सुखदायक असते. या वर्षी मकर संक्रांत वृषभ राशीत आल्याने आनंददायी राहील. संक्रांतीचा आसनस्थ अवस्थेत प्रवेश झाल्यास धन-धान्य, आरोग्यामुळे संसारात सुख-समृद्धी व सर्व कार्यात समानता येते, असे फलप्रदात म्हटले आहे.
संक्रांतीचा प्रवेश रात्री होत आहे. त्यामुळे चांगले वातावरण राहील. मृगाशिरा नक्षत्रात असल्याने ‘मंदाकिनी’ हे नाव राहील. हे क्षत्रियांसाठी (लष्करी दल आणि सैनिक) अनुकूल असेल आणि शुक्रवार असल्याने ते प्राण्यांच्या आरोग्यासाठी उत्तम ठरेल.
मकर संक्रांतीचे महत्त्व
ज्योतिष शास्त्राच्या मते, हिंदू धर्मात सूर्यदेवाला प्रत्यक्ष देव म्हटले गेले आहे. जे रोज दर्शन देतात आणि संपूर्ण जगाला ऊर्जा देतात. ज्योतिषशास्त्रात सूर्यला नऊ ग्रहांचा स्वामी मानले जाते. सूर्य त्याच्या नियमित गतीने आपली राशी बदलत असतो. सूर्याच्या या राशी बदलाला संक्रांत म्हणतात. अशा प्रकारे वर्षात 12 संक्रांती तिथी येतात. त्यापैकी मकर संक्रांत सर्वात महत्त्वाची आहे. मकर संक्रांतीला उत्तर भारतात खिचडी असेही म्हणतात.
अशी करा सूर्याची पूजा
ज्योतिष शास्त्रानुसार, मकरसंक्रांतीच्या वेळी पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करावे. यानंतर तांब्याच्या भांड्यात शुद्ध पाणी घेऊन, रोळी, अक्षता, लाल फुले आणि तीळ आणि गूळ घालून, पूर्व दिशेला उभे राहावे. दोन्ही हात वर करून श्रद्धेने गायत्री मंत्राचा जप करावा. सूर्य देवाला ‘ओम घ्रिण सूर्याय नमः श्री सूर्य नारायणाय अर्घ्यं समर्पयामि।’ मंत्राने अर्घ्य अर्पण करावे.
तिळाला विशेष महत्त्व
ज्योतिषशास्त्रानुसार, संक्रांतीत तिळाला विशेष महत्त्व असते. या दिवशी तिळाच्या तेलाचे दान व सेवन करणे, तिळमिश्रित पाण्याने स्नान करणे, तीळ अर्पण करणे, तीळ अर्पण करणे, पांढरे तीळ असलेल्या वस्तूंचे दान व सेवन केल्याने मागील जन्मांची पापे नष्ट होतात. धर्मसिंधूच्या मते, देवतांना पांढरे तीळ आणि पितरांना काळ्या तिळाचा नैवेद्य दाखवावा. मकरसंक्रांतीच्या दिवशी भगवान शंकराच्या मंदिरात तिळाच्या तेलाचा दिवा लावावा.
