आपल्याला असलेली नियमित आर्थिक आवक, उत्पन्नाचे साधन, होणारा खर्च तसेच आपली आर्थिक परिस्थिती आणि कोणत्याही अचानक उद्भवलेल्या आर्थिक संकटावर मात करण्यासाठी आपण केलेली बचत अथवा तजवीज याचा ताळमेळ सगळ्यांनाच जमतोय असं नाही. दिवसेंदिवस वाढत चाललेली महागाई, पैसा मिळवण्यासाठी वापरले जाणारे शॉर्टकट, लवकरात लवकर श्रीमंत होण्यासाठी केलेले उलटेपालटे व्यवहार यांसारख्या सवयी आपल्या जीवावर उठत आहेत. शेती तसेच उद्योगधंद्यांसाठी कर्ज घ्यावे लागते. त्याचा सुयोग्य उपयोग करावा. त्यात बुडून आत्महत्येचा मार्ग स्वीकारणे योग्य नाही.
आजपर्यंत आपण सातत्याने पाहत आलो की आपला बळीराजा शेतकरी सतत कर्जात डुबलेला असल्यामुळे शासनाचे कोणतेही निश्चित ध्येयधोरण, उपाययोजना नसल्याने मृत्यूला कवटाळत आहे. जी काही ध्येयधोरणे, तजवीज या आत्महत्या थांबविण्यासाठी केली जात असते ती वेळेत आणि अपेक्षित प्रमाणात न मिळाल्यामुळे नैराश्य, कौटुंबिक जबाबदार्‍या, गहाण पडलेल्या शेतजमिनी, सावकारांचा तगादा, कोठूनही घेतलेल्या कर्जाचे थकलेले हप्ते यामुळे हतबल होऊन अनेक शेतकर्‍यांना आपला जीव गमवावा लागला आहे. आजपर्यंत आपण आपल्या कृषिप्रधान देशात शेतकरी आत्महत्या थांबवण्यात पूर्णपणे यशस्वी झालेलो नाही हे आपलं दुर्दैव आहे. त्यातूनच आजमितीला सुशिक्षित चांगल्या कुटुंबातील, शिकले सवरलेले लोकदेखील केवळ डोईजड झालेल्या कर्जामुळे, खासगी सावकारांकडून भरमसाठ व्याजाने पैसे घेऊन ते वेळेत न फेडू शकल्यामुळे, उधार उसणवारीचे प्रमाण फेडण्याच्या पलीकडे गेल्यामुळे आत्महत्या करीत आहेत. वाढत्या आत्महत्यांमागील बहुतांश कारणे जर पाहिलीत तर त्यात आर्थिक ओढाताण, कर्ज, उद्योगधंद्यात आलेले अपयश, आर्थिक नुकसान, तोटा, कर्ज वसुलीसाठी वापरली गेलेली अमानुष अपमानास्पद वागणूक, अर्वाच्च भाषा, शिवीगाळ यांसारखी कारणे मोठ्या प्रमाणात दिसून येतात.
आपल्याला असलेली नियमित आर्थिक आवक, उत्पन्नाचे साधन, होणारा खर्च तसेच आपली आर्थिक परिस्थिती आणि कोणत्याही अचानक उद्भवलेल्या आर्थिक संकटावर मात करण्यासाठी आपण केलेली बचत अथवा तजवीज याचा ताळमेळ सगळ्यांनाच जमतोय असं नाही. दिवसेंदिवस वाढत चाललेली महागाई, पैसा मिळवण्यासाठी वापरले जाणारे शॉर्टकट, लवकरात लवकर श्रीमंत होण्यासाठी केलेले उलटेपालटे व्यवहार यांसारख्या सवयी आपल्या जीवावर उठत आहेत.
अनेक सर्वसामान्य कुटुंब नवीन घर, घराचं नूतनीकरण, नवी गाडी, छोट्या मोठ्या घरगुती वस्तू, फर्निचर, मुलांचं शिक्षण, लग्न यासाठी कर्ज घेतात. आपण प्रगती करावी, लवकरात लवकर सेटल व्हावे, आपल्या हक्काचं स्वमालकीचं सर्वकाही आपल्याकडे असावं, आपल्याला उच्च राहणीमान उपभोगता यावं, समाजात आपल्याला मिरवता यावं या अपेक्षा, ही स्वप्न पाहत असताना त्यासाठी भरपूर प्रयत्न, प्रामाणिक कष्ट सर्वसामान्य माणूस सातत्याने करीत असतो. हे करणं गैर नाही. आपण महत्त्वाकांक्षी नक्कीच असावं, पण त्यासाठी चुकीचे निर्णय, चुकीच्या लोकांकडून घेतलेली आर्थिक मदत आपल्या अंगलट येऊ शकते याचेही भान जपणे आवश्यक आहे.
सध्या पती-पत्नी दोघेही कमावते असल्यामुळे कर्जाचे हफ्तेदेखील व्यवस्थित फेडले जातात. अतिशय तरुण वयात स्वतःचं सुसज्ज घर, गाडी घेऊन झपाट्याने ते भविष्याचे नियोजन करायला लागतात, पण काहींच्या बाबतीत हे शक्य होत नाही आणि आयुष्याची घडी विस्कटून जाते. सगळ्यांनाच सर्वकाही जमेल, सगळेच आर्थिक गणित आपल्या नियोजनानुसार जुळेल याबद्दल काहीच शाश्वती नसते.
आपल्याला नोकरी अथवा व्यवसायामार्फत निश्चित स्वरूपात पगार अथवा इन्कम असेल तर आपण कोणत्याही अधिकृत, कायदेशीर मार्गाने कर्ज घेऊ शकतो. ते परत फेडू शकतो. जर कोणत्याही अधिकृत ठिकाणांवरून कर्ज नाकारलं गेलं, आपण त्याच्या नियमात बसत नसलो तर आपण खासगी सावकार, व्याजाने पैसे घेणे, सोने तारण ठेवणे, अथवा इतर कोणतीही मौल्यवान वस्तू तारण ठेवून वाटेल त्या व्याजदराने पैसे उचलतो. भविष्यात काहीतरी तजवीज होईल, उत्पन्न मिळेल, कोणी नातेवाईक, मित्र मदत करेल या भाबड्या आशेवर आपण मोठी जोखीम स्वीकारतो. अशा अनधिकृत पद्धतीने घेतलेल्या पैशांच्या व्याजाचा मीटर सुरू झाल्यावर प्रचंड त्रासदायक ठरतो. उसने अथवा व्याजाने पैसे घेऊन त्याचे व्याज वेळेत न भरल्यास लावला जाणारा तगादा आपली मानसिक स्थिती उद्विग्न करून टाकतो.
व्याज अथवा मुद्दल वसूल करण्यासाठी वापरली जाणारी भाषा, दिल्या जाणार्‍या धमक्या, मानसिक खच्चीकरण, बदनामीची भीती, घरातील बाई माणसाची पणाला लागलेली अब्रू कोणत्याही सर्वसामान्य घरातील, कुटुंबातील माणसाच्या सहनशक्तीच्या पलीकडे असते. अशा प्रकरणात केले जाणारे ब्लॅकमेल, सतत येणारे फोन, मेसेज, सातत्याने दारात येणारी माणसं, कर्जबाजारीपणामुळे समाजात होणारी मानहानी यामुळे सर्वसामान्य माणूस खचून जातो. एकाचे देणे मिटवायला दुसर्‍याकडून पैसे घेणे, परत त्याचे व्याज देणे, परत तो घेणेकरी डोक्यावर बसल्यावर तिसर्‍याकडून पैसे घेणं या चक्रामधून सहजासहजी बाहेर पडता येत नाही.
खासगी सावकार, अनधिकृत ठिकाणावरून भरमसाठ व्याजदराने पैसे घेणे कोणत्याही सरळमार्गी, सर्वसामान्य नोकरदार अथवा मध्यमवर्गीय माणसाच्या हिताचे नाही. वास्तविक अशा बेकायदेशीर पद्धतीने पैसे घेऊन आपला जीव पणाला लावणे ही चूक कोणीच करता कामा नये. आपण कितीही सधन असलात, श्रीमंत असलात, पैसेवाले असलात तरीही अशा चुकीच्या लोकांना मोठं करण्यासाठी, त्यांची गुन्हेगारी वृत्ती वाढीस लागण्यासाठी, त्यांचं धाडस वाढण्यासाठी आपण कारणीभूत होणं योग्य नाही. चुकीच्या पद्धतीने पैसे व्याजाने देऊन त्याच्या कितीतरी पटीने ते वसूल करणारे, धाक, बळजबरी, दबाव या तंत्राचा वापर करून समाजात वावरणारे गुन्हेगार तोपर्यंत थांबणार नाहीत जोपर्यंत आपण सर्वजण ही जीवघेणी सावकारीची पद्धत बंद पाडणार नाही.
आपल्याला अशा पद्धतीने पैसे घ्यायला लागू नयेत आणि आत्महत्या करण्यापर्यंत आपल्यावर वेळ येऊ नये यासाठी आपण आपली आर्थिक परिस्थिती पूर्णपणे ओळखून असणे महत्वाचे आहे. आपल्या गरजा अत्यंत कमी ठेवणे, काटकसर करून राहणे, खोटा मोठेपणा, दिखाऊपणा याच्या आहारी जाऊन आपल्या कुवतीच्या बाहेर जाऊन कोणतेही आर्थिक व्यवहार न करणे, शक्यतो उधारी, कर्ज, उसणे पैसे घेणे यांसारख्या त्रासदायक ठरणार्‍या गोष्टींपासून लांब राहणे, स्वतःला तसेच कुटुंबाला आर्थिक शिस्त लावणे, योग्य व्यक्तींचा सल्ला घेऊनच कोणताही आर्थिक व्यवहार करणे, जशी परिस्थिती आहे त्यात तडजोड करण्याची सवय अंगीकारणे, घरातल्या लोकांना खोटी चुकीची मोठी स्वप्ने न दाखवणे, कोणतीही आर्थिक देणेदारी प्रामाणिकपणे वेळच्या वेळी परत करणे, उत्पन्नाचा आणि खर्चाचा विचारपूर्वक ताळमेळ घालणे, ज्या कामाचे पैसे त्याच कामाला वापरणे इतरत्र ते खर्च होणार नाहीत याची काळजी घेणे, आपल्या आर्थिक परिस्थितीची लाज न बाळगता जसे आहे तसे वास्तवात जगणे, स्वत:च्या आर्थिक परिस्थितीची इतरांशी तुलना करून त्यात कमीपणा न मानणे, दुसर्‍याच्या जीवावर, दुसर्‍याच्या पैशांवर, घेतलेल्या पैशांवर स्वप्न रंगवून कोणाचा राग, रोष ओढून न घेणे, कोणतेही आर्थिक व्यवहार कायदेशीर, कागदोपत्री अधिकृत व्यक्तींना मध्यस्थी घेऊन करणे, आर्थिक अडचणींना खंबीरपणे सामोरं जाणं, कोणतीही पळवाट न शोधणं यांसारखी पथ्ये पाळली तर निश्चितच आपण सुखी-समाधानी आयुष्य जगू शकू.
(लेखिका फॅमिली कौन्सिलर आहेत)
